Çok yaşasın Yerdeniz!

Bu yazı, 21 Ekim 2015’te, Ursula K. Le Guin’in 86. doğum gününde kaleme alınmıştır.

Ursula K(roeber) Le Guin, en sevdiğim yazarlardan biridir. Sadece fantastik âlemin ecesi olduğu için değil; aynı zamanda bir şair ve farklı türlerde yazan iyi bir yazar olduğu için. Bir de, Harry’ye hakaret gibi olmasın ama (ne de olsa, Kutlu ile birlikte altı kitabını çevirdik), büyücüsü Ged fantastik edebiyatın en sevdiğim karakteri olduğu için ki, onu da birkaç parmak arayla, Philip Hoffman’ın “His Dark Materials” üçlemesinin ikinci ve üçüncü kitaplarında yer alan küçük Will izler. Ama “Yerdeniz” kitaplarının kahramanı Ged, olağanüstü yetileriyle, kusurları ve eksikleriyle, ikincil karakterlerini bile unutulmaz hale getirmiş Le Guin’in en başarılı yaratısıdır. Duny – Çevikatmaca – Ged süreci bize heyecan sunar, olağanüstü Ged’e hayran kalırız. Ben bugün de öyleyim.

Ursula K. Le Guin, 1929 yılında Berkeley, Kaliforniya’da doğdu, orada büyüdü. Babası antropolog Alfred Kroeber, annesi de İshi’nin yazarı Theodora Kroeber’di.

Ona yazar olma esini veren şeyin, beş yaşında yazmayı öğrenmesi olduğunu söylüyor. Bir de, annesiyle babası, ne onun yazdıklarına karışmışlar ne de yazma azmini övmüşler. Ama yeteneği varsa çok sıkı çalışması gerektiğine inanmaları, kızlarını teşvik etmiş. Ancak, üniversite çağına yaklaşırken babası, “satılabilecek bir beceri” edinmesini istemiş. “Dilleri seviyordum, ben de üniversitede Fransız ve İtalyan edebiyatı okudum,” diyor. Sonra da bunları öğretti.

1953’te Paris’te, tarihçi Charles A. Le Guin’le evlendi. Evlenince, kocası yazı yazma hakkını hiç sorgulamamış. “Kocalarda ender bulunan bir haslet,” diyor Le Guin. “Genç yazarlara öğüdüm; para sahibi biriyle evlenemiyorsanız, hiç değilse yeteneklerinizi kıskanacak biriyle de evlenmeyin.” Şansına, genç yaştayken tanıdığı, yaşça büyük birkaç yazar da onu teşvik etmiş. “Sanatın şöhret için bir yarışma olduğunu düşünen yazarlardan uzak dururum.”

Hazır genç yazar lafı açılmışken, yazarımızın bu konuda neler düşündüğüne de bakalım bir. Çünkü onlara bir öğütte bulunmuş. “Sokrates,” diyor, “dillerin yanlış kullanımı ruhta kötülüğe yol açar,” demişti. Dil bilgisinden söz etmiyordu tabii. Dili kötüye kullanmak, tıpkı politikacılar ve reklamcıların yaptığı gibi, sözlerin anlamının sorumluluğunu yüklenmeden, onu kâr için kullanmak demektir. “Oysa ona göre, bir yazar kelimelerin ne anlama geldiğine, ne dediklerine, nasıl dediklerine aldıran biri olmalı. Yazarlar, kelimelerin onları hakikat ve özgürlüğe götüren yol olduğunu bilir ve onları özenle, düşünerek, korkuyla, keyifle kullanırlar. Kelimeleri iyi kullanarak ruhlarını güçlendirirler.”

Bir de red mektubu sunmuş. Reddedilen kitap, kısa süre önce 40’ıncı yıl dönümü şerefine yeniden basılan The Left Hand of Darkness / Karanlığın Sol Eli.” “Çok iyi kalpli bir insan olduğum için,” diyor, “Editörün ve yayınevinin adını vermiyorum. Ama mektuptan söz ediyorum ki, kısa süre önce red mektubu almış olanlar neşelensin. Sıkın dişinizi!”

Meçhul yayınevi, Ursula K. Le Guin’in çok iyi yazdığını düşündüğü halde, romanı yayınlamayacaklarını söylemiş. Referans ve bilgi ayrıntıları, aradaki efsaneler her şeyi birbirine karıştırıyormuş. Hikâyede, aksiyonun umutsuzca çıkmaza girdiğini ve kitabın okunmaz hale geldiğini söyleyip, metni iade ediyorlar. Karanlığın Sol Eli, bilimkurgunun en önemli iki ödülü olan Hugo ve Nebula’yı aldı. Yani, sahiden de sıkın dişinizi!

Le Guin, düzyazıya da hakim, şiire de. Gerçekçi kurgu, bilimkurgu, fantastik, küçük çocuklar için kitaplar, genç yetişkinler için kitaplar, senaryo, deneme, vb. yazıyor. Basılmış 7 şiir kitabı, 22 romanı, 100’den fazla kısa hikâyesi var; 12 de çocuk kitabı. En beğenilen kitaplarının çoğu da hep basıldı, kitapçı raflarından hiç eksik kalmadı. “Yerdeniz”in altı kitabı A.B.D. ve Britanya’da milyonlarca sattı. İlk önemli bilimkurgu kitabı Karanlığın Sol Eli (hani editörün beğenmediği), kendi alanında çağ açıcı bir kitap sayılır. Çocuk kitaplarının arasında en beğenileni, Günışığı Kitaplığı’ndan çıkan dört kitaplık “Kanatlı Kediler Masalı” (Catwings) dizisidir, Emma Tekir ile kanatlı dört yavrusunun maceralarını anlatır. Dört yavruya dört kitap…

Bir de, çevirmen olarak, yazmaktan kendimi alamadığım bir şey var. Lao Tzu’nun Tao Te Ching’i üzerinde kırk yıl çalışmış ve büyük övgü almıştı. Kırk yıl ha! Dictionary of Imaginary Places / Hayali Yerler Sözlüğü’ne iki kişi üç buçukar yıl verdik, diye söylenmemizi hatırlıyorum da!

Ursula K. Le Guin iyi ki doğmuş, diyoruz! Ve çok yaşasın onun eşsiz ve eksiksiz dünyası Yerdeniz! Ejderhaları bile bir başka…